Δημήτρης Καταλειφός: «Ήμασταν σε μία ροζ πραγματικότητα»

Συνέντευξη στον Παναγιώτη Μουλόπουλο

Το δηµοσιoφραφικό κλισέ «ο καλλιτέχνης που δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις» δηµιουργήθηκε για ανθρώπους σαν τον ∆ηµήτρη Καταλειφό. Έπειτα από 40 χρόνια στο σανίδι, φέτος παρουσιάζει την «Ολεάννα» του Ντέιβιντ Μάµετ και µας µιλάει για την εκπαίδευση, την ανάγκη για εξουσία αλλά και για το πώς καταφέρνει να ζει µε τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και προ κρίσης.

Σε μία δύσκολη περίοδο  που ο κόσμος αναζητά το γέλιο, εσείς παρουσιάζετε ένα ιδιαίτερο και «βαρύ» έργο. Πώς επιλέξατε την «Ολεάννα»;

Δεν θα το έλεγα βαρύ, αλλά βαθύ και πολιτικό. Πιστεύω ότι σε εποχές κρίσης, όπως αυτή που περνάμε τώρα, ο θεατής χρειάζεται να ξανά σκεφτεί και να ξανά αισθανθεί πράγματα, αλλά και να προβληματιστεί.
Το έργο διαπραγματεύεται πολύ σημαντικά προβλήματα των ημερών μας. Υπάρχουν πολλές παραστάσεις στην Αθήνα, που ενώ παίζουν απαιτητικά έργα και μεγάλων συγγραφέων, πάνε πολύ καλύτερα από τα λεγόμενα κωμικά.

Αν και πρωτοπαρουσιάστηκε πριν από 22 χρόνια, η υπόθεση είναι σαν να γράφτηκε σήμερα…Ο Μάμετ είναι ένας συγγραφέας πραγματικά του καιρού μας, καθώς διαπραγματεύεται θέματα που έχουν σχέση με τη κοινωνία, το άτομο, το φόβο, την ανασφάλεια που του γεννάνε διάφοροι θεσμοί. Στην «Ολεάννα» παρουσιάζει έναν καθηγητή και μία φοιτήτρια, όπου ο καθένας ζητάει να βρει μία θέση για να πετύχει σε έναν ανταγωνιστικό, απειλητικό κόσμο για να εξασφαλιστεί. Υπάρχει μία πολύ μεγάλη αντιπαράθεση και σύγκρουση μεταξύ τους, αφού ο ένας αποτελεί εμπόδιο για το προχώρημα του άλλου. Αυτή η σύγκρουση είναι ανελέητη. Όλα ξεκινάνε από τον φόβο που έχει ο άνθρωπος μες στην κοινωνία και που αναγκάζεται να βγάλει τα πιο ζωώδη ένστικτα του, για την επιβίωση και την ασφάλεια.

Ουσιαστικά τον καθηγητή τον καθηγητή διακατέχει μία τάση ματαιοδοξίας. Εσείς έχετε περάσει από αυτό το στάδιο; Φοβάστε τον ανταγωνισμό;Ο χώρος του θεάτρου ειδικά στις μέρες μας είναι πιο δύσκολος, αλλά η Τέχνη έχει έναν ευγενή και καλό σκοπό. Είχα την τύχη να συνεργάζομαι επί πολύ καιρό σε ίδιους χώρους, που δημιουργούσαν λίγο οικογενειακό περιβάλλον. Ήμουν προστατευμένος από θιάσους που είχαν μία διάρκεια.
Από τα 40 χρόνια που δουλεύω, τα τρία τελευταία περιπλανιέμαι λίγο περισσότερο και έτσι δεν έχω νιώσει την άγρια ανταγωνιστικότητα, όπως άλλοι ηθοποιοί.

Από αυτά τα τρία χρόνια «περιπλάνησης», έχετε νιώσει ανασφάλεια;Ζούμε αυτή την κρίση που έχει χτυπήσει όλους τους χώρους –και επειδή το θέατρο ήταν ήδη ένας χώρος ανασφάλειας, τώρα έχει υπέρ- διπλασιαστεί ο κίνδυνος. Πολλοί ηθοποιοί δεν πληρώνονται ή προσλαμβάνονται με ερασιτεχνικούς όρους ή πληρώνουν για να κάνουν μία παράσταση. Το επάγγελμα του ηθοποιού –μαζί με κάποια άλλα- έχουν πληγεί πάρα πολύ. Το αντιφατικό είναι ότι ο κόσμος μες στην κρίση, πάει στο θέατρο και το προστατεύει ακόμα.

Αυτή η 40χρονη πορεία, τι «γεύση» σας έχει αφήσει;Μου έχει αφήσει μία πολύ ευχάριστη, γιατί τα περισσότερα πράγματα που έχω κάνει με αντιπροσώπευαν, τα ήθελα, τα πίστευα. Έχω παίξει σε έργα συγγραφέων που αγαπώ και θαυμάζω απεριόριστα. Νιώθω πολύ συνεπής με τον εαυτό μου και αυτό μου δίνει μεγάλη ικανοποίηση. Δεν έχω κάνει κάτι που να μην πιστεύω, άσχετα που μπορεί να μην αμοίβεται τόσο οικονομικά, αλλά τουλάχιστον νιώθω αξιοπρεπής.

Τι έχει αλλάξει στη ζωή σας, εν μέσω κρίσης;Έχουν συμβεί δύο πράγματα: Η μεγαλύτερη οικονομική ανασφάλεια απ’ ότι είχα παλαιότερα και μεγαλύτερο πείσμα για δουλειά. Μέσα στην γκριζάδα που έχει η Ελλάδα και η Αθήνα, στην οποία ζω, το καταφύγιο μου είναι να δουλεύω πολύ –είτε αμοίβομαι, είτε όχι. Δεν θέλω να με ρίξει η κρίση προς τα κάτω. Δεν θέλω να πάθω κατάθλιψη, ούτε να κλαίω τη μοίρα μου όπως κάνουμε όλοι. Νοιώθω πολύ ενεργητικός και μάχιμος. Πρέπει να έχεις δουλειά, ακόμα κι αν αμοίβεσαι λιγότερο ή σχεδόν καθόλου, γιατί η δουλειά είναι υγεία για το μυαλό και την ψυχή μας.

Λένε ότι έχουμε έρθει πιο κοντά. Στο έργο βλέπουμε μία σειρά διαμαχών μεταξύ καθηγητή-φοιτήτριας. Υπάρχουν ακόμα κόντρες και διαμάχες;Πάντα υπήρχαν, πάντα υπάρχουν και φοβάμαι πως πάντα θα υπάρχουν. Η επιβίωση για το «εγώ» μας είναι δύο πάρα πολύ ισχυρά πράγματα θέλουν πολύ πολιτισμό και καλλιέργεια για να τα διαχειρίζεσαι με τρόπο που να μην είναι συγκρουσιακός. Αυτό είναι πολύ δύσκολο, λίγοι άνθρωποι το πετυχαίνουν. Η σύγκρουση είναι μέρος της ανθρώπινης συνύπαρξης, γι’ αυτό χρειάζεται ο πολιτισμός, η παιδεία, η ηθική… για να διαχειριστείς τα πράγματα καλύτερα.

Ποια η γνώμη σας για την εκπαίδευση εν έτη 2013;Η παιδεία είναι ένας χώρος, ο οποίος μπάζει πάρα πολύ τις τελευταίες δεκαετίες. Αντί να καλλιεργείται η δημιουργικότητα και η σκέψη των παιδιών, τα κάνουν ρομπότ για να απομνημονεύουν πληροφορίες. Από την άλλη, η τεχνολογική ανάπτυξη με τα κομπιούτερ που μεν ανοίγει μεγάλες δυνατότητες, αλλά από την άλλη περιορίζει τη φαντασία του ανθρώπου. Έχει χαθεί η δημιουργικότητα, η φαντασία και η πρωτότυπη σκέψη. Δεν υπάρχει μία παιδεία επί της ουσίας. Η μόνη έννοια των παιδιών είναι να πάρουν τα πτυχία. Δεν υπάρχει ανάγκη για μία ουσιαστική γνώμη, αλλά όσο για μία γνώση που θα σου επιφέρει ένα πτυχίο. Αυτό δεν είναι παιδεία, ούτε γνώση, αλλά τιμωρία! Τέτοια πράγματα, διαπραγματεύεται και το ίδιο το έργο. Η εκπαίδευση έχει γίνει λίγο τεχνοκρατική και ψυχρή.

Ανάγκη για εξουσία και ασφάλεια στο έργο. Ανάγκη για εξουσία και ασφάλεια και στην πραγματικότητα;Η εξουσία έχει να κάνει με το «εγώ». Υπάρχει ένας μεγάλος πειρασμός ότι αυτό το «εγώ» κολακεύεται, ισχυροποιείται με το να εξουσιάζει κανείς τους άλλους. Αυτή η δυνατότητα να κατευθύνεις, να καθοδηγείς και να ορίζεις τα πράγματα, είναι ένα σημαντικό δέλεαρ για τους πολιτικούς μέχρι και τους ιδιοκτήτες καταστημάτων. Η ανασφάλεια, ο φόβος είναι κάτι μέσα από το οποίο ζούμε, αφού η κοινωνία είναι πολύ εχθρική ως προς τον άνθρωπο. Οι ασφαλιστικές εταιρείες πάνω σ’ αυτό έχουν ποντάρει και μας κυνηγάνε να πληρώσουμε, να γραφτούμε, γιατί φοβόμαστε την υγεία, τον θάνατο, την περίθαλψη. Όλα τα πράγματα που ροπές του κράτους, αντί να προστατεύουν τους ανθρώπους, τους αφήνουν εκτεθειμένους, δημιουργώντας τεράστια ανασφάλεια και φέρνοντας τεράστιο ανταγωνισμό και επιθυμία για εξουσία. Το κράτος και η κοινωνία φροντίζουν αντί να τα απαλύνουν, να τα εξωθεί στα άκρα.

Η ανάγκη για εξουσία και ασφάλεια, έπαιξαν τον ρόλο τους, ώστε να έχουμε αυτή την Ελλάδα το 2013;Αυτά τα δύο και η αποθέωση ό,τι το χρήμα είναι πάνω από όλα. Κάτι που το ξεκίνησαν οι πολιτικοί με όλα αυτά τα σκάνδαλα και τις κλοπές, το οποίο πέρασαν σε έναν λαό που έγινε νεόπλουτος  και έβγαλε όλη του τη στέρηση σ’ ένα νεοπλουτισμό και χλιδή της κακής ώρας, η οποία έφερε αυτή τη στιγμή το τριτοκοσμικό περιβάλλον που ζούμε και στο οποίο η μόνη ελπίδα είναι ότι ο άνθρωπος να επανέλθει στο πνεύμα και στη ψυχή.
Γι’ αυτό το καλό θέατρο είναι πιο αναγκαίο από τις ανώδυνες κωμωδιούλες με τις οποίες τροφοδοτούσαν και έκαναν ηλίθιο τον κόσμο επί δύο δεκαετίες.

Ζούσαμε σε μία ουτοπική πραγματικότητα;Ήμασταν σε μία ροζ πραγματικότητα που υπήρχαν υποσχέσεις για μία χλιδάτη ζωή και μία μεγάλη μερίδα του κόσμου είχε πέσει στην παγίδα των απατηλών υποσχέσεων. Γρήγορα, απεδείχθη ότι ήταν μία φούσκα. Σε αυτό συνέκρινε η παντελής έλλειψη παιδείας, μία τηλεόραση που βομβάρδιζε με ηλιθιότητες τα μυαλά των ανθρώπων, όπως το lifestyle και που μας έφεραν σε μία σκληρή πραγματικότητα. Ξαφνικά, την πλήρωσαν οι πιο αξιοπρεπής άνθρωποι, οι χαμηλό-συνταξιούχοι, οι νέοι άνθρωποι που μένουν άνεργοι… Είχαμε πολιτικούς, οι οποίοι που ό,τι πλούτος υπήρχε απομιζούσαν πρώτα οι ίδιοι και οι δικοί τους.

Επιδιώξατε να γίνετε μέλος αυτής της «φούσκας»; Να αγοράσετε σπίτια, εξοχικά, αυτοκίνητα κ.ο.κ;Στα 58 μου χρόνια, ζω στο νοίκι, δεν έχω αυτοκίνητο, δεν έχω εξοχικό. Είμαι πάρα πολύ ευτυχής και εντάξει με τον εαυτό μου. Ζω όπως ακριβώς και προ κρίσης, απλώς τώρα πληρώνω πολύ περισσότερους φόρους και στερούμαι παραπάνω πράγματα όπως όλοι οι Έλληνες. Ευτυχώς, δεν υπήρξα από αυτούς που τα «έφαγαν μαζί» όπως είπε ο Πάγκαλος.

Αν σας πρότειναν ένα Χ ποσό, θα «κατεβαίνατε» στη πολιτική σκηνή;Κάποια στιγμή μου είχε γίνει μία μικρή κρούση, για την οποία δεν έδειξα το παραμικρό ενδιαφέρον και ούτε πρόκειται. Είμαι αφοσιωμένος και λατρεύω το θέατρο, το οποίο είναι θησαυρός για να ασχοληθεί κανείς μαζί του και να έρχεται σε επαφή με τους ανθρώπους. Δεν θα ήθελα να συμμετέχω σε ένα κόμμα που θα σου επιβάλει έναν ξύλινο λόγο, σαν αυτόν που ακούμε. Πιστεύω στην αριστερή ιδεολογία, αλλά κανένα κόμμα δεν με καλύπτει απόλυτα.

Γιατί επιλέξατε να μην ασχοληθείτε πολύ με την τηλεόραση;Όταν παίζεις σε απαιτητικά έργα καθημερινά, δεν μπορώ να κάνω οκτάωρα γυρίσματα. Θέλω να κρατάω την ενέργεια μου για το βράδυ που θα είναι η παράσταση. Η τηλεόραση απευθύνεται σε περισσότερο κόσμο και γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει να υπάρχει ένα καλό σενάριο και συντελεστές. Αν βρεθούν αυτά, θα ήθελα να κάνω τηλεόραση –μόνο με αυτούς τους όρους.

Από τη τελευταία σας τηλεοπτική δουλειά, σας έχει ξανά γίνει πρόταση;Μόνο μία πρόταση μου είχε γίνει, για το «Χαρά αγνοείται», αλλά δεν πήγα λόγω θεάτρου. Δεν μου λείπει, όμως, γιατί η μέρα μου είναι γεμάτη με τα θεατρικά έργα.

Πολλοί λένε ότι ο κόσμος δεν έχει λεφτά για θέατρο. Πολύς είναι, όμως ο κόσμος που τα δίνει σε… κακές δουλειές. Ποια η άποψη σας;Τα καλά έργα και οι καλές παραστάσεις πάνε πολύ καλά, αλλά υπάρχουν και κάποια από αυτά που λέτε που δουλεύουν. Υπάρχει ένας κόσμος που τον ελκύει το πιο ελαφρύ θέατρο και άλλους το πιο απαιτητικό. Δεν πιστεύω ότι οι κωμωδίες πολλές φορές δεν είναι κάτι καλό, αρκεί να γίνονται με καλό τρόπο. 

Τέλος, θα ήθελα να μου πείτε τρεις λόγους για να δει κάποιος την «Ολεάννα».Πρώτον, πιστεύουμε ότι είναι ένα σημαντικό έργο ως κείμενο, δεύτερον, έχουμε δουλέψει φιλότιμα με όλη μας την καρδιά και τρίτον ότι είναι ένα έργο που σε κάνει να σκεφτείς διάφορα πράγματα για τον εαυτό σου, τη κοινωνική σου θέση. Είναι ένα σημαντικό κοινωνικό-πολιτικό έργο.

INFO:

Ο Δημήτρης Καταλειφός και η Λουκία Μιχαλοπούλου παρουσιάζουν την «Ολεάννα» του Ντέιβιντ Μάμετ, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της Ελένης Σκότη, κάθε Κυριακή (17.45), Δευτέρα και Τρίτη (21.00) στο Θέατρο «Εμπορικόν».